Nafn rósarinnar

Þýðing Thors Vilhjálmssonar á Nafni rósarinnar eftir Umberto Eco var endurútgefin á dögunum. Endurútgáfunni fagna margir því þýðingin var svo gott sem ófáanleg í bókabúðum landsins og sömu sögu var að segja um bókasöfnin þar sem um bókina var setið. Þeir sem hafa lesið íslensku þýðinguna á Nafni rósarinnar vita hvers lags stórvirki Thor Vilhjálmsson vann með henni og á þessum síðustu og verstu tímum þegar erlendum bókum er meira eða minna snarað upp á íslensku verður þýðing á borð við Nafn rósarinnar að fágætum dýrgrip sem aftur og aftur má draga fram úr hillu og dást að. En nóg um það, mig langaði að tala um bókina sjálfa og þá sér í lagi nafn bókarinnar sem er eins og skáldsagan ekki öll þar sem hún er séð.

Af hverju Umberto Eco ákvað að skíra skáldsöguna Nafn rósarinnar hefur verið vinsælt umræðu- og rannsóknarefni frá því að bókin kom út árið 1980. Í sögunni sjálfri er ekki minnst á rós í þeim skilningi að hún getur útskýrt nafn bókarinnar, nema á síðustu blaðsíðunni þegar sögumaðurinn Adso frá Melk segir í hexametrískum hætti: Stat rosa pristina nomine, nomina tuda tenemus. Sem útleggst svo á íslensku: Af rósinni forðum stendur nafnið eitt, vér höldum aðeins í nakin nöfn. Hvað Adso á við með þessu er ekki auðséð enda er skáldverkið svo gegnsýrt af vísunum hingað og þangað í fornar aldir og rykfallnar arkir að ómögulegt er að vita nokkuð með vissu án þess að spyrja Eco beint út. En það hefur svo sem oft verið gert þó færra hafi verið um svör.

Í fyrsta lagi má rekja þessar línur (og þetta hefur Eco staðfest) til kvæðisins De contemptu mundi sem er eignað munknum Bernardi frá Morlay sem var uppi á þrettándu öld. Kvæðið byggir á vinsælu miðaldastefi sem hefst á latnesku orðunum Ubi sunt (ísl. hvar eru). Í því kvæði og öðrum svipuðum er sunginn óður til þess sem áður var en er ekki lengur og í kvæði Bernard segir að í reynd skilji hlutirnir ekkert eftir sig, “nema nafnið eitt”. Í stuttu máli má rekja þessar ljóðlínur eða hugmyndaheiminn að baki þeim til frumspeki Aristótelesar þar sem tilraun er gerð til að útskýra eðlið og muninn á því einstaka og altæka.

 Þessi speki Aristótelesar var dregin í efa á 12. öld af heimspekingnum Peter Abelard en Abelard þessi kemur við sögu Nafn rósarinnar eftir svolitlum krókaleiðum því yfirlýstur skoðanabróðir Abelards, Vilhjálmur af Ockham (sá hinn sami og rakhnífur Ockhams er kenndur við) er sagður í skáldsögunni hafa verið lærifaðir Vilhjálms af Baskerville, söguhetju bókarinnar. Svolítið flókið en við hæfi þegar um Nafn rósarinnar er að ræða.Abelard hélt því fram, þvert á hugmyndir Aristotelesar, að ekkert væri altækt í veröldinni nema í mannlegri hugsun og máli og að nöfn (takið eftir) hafi merkingu í hugsuninni þótt hlutinn sjálfan skorti. Þessa kenningu sannaði hann með því að ella væri setningin “engin rós er til” merkingarlaus.

Ockham tók upp þráðinn þar sem Abelard skildi við hann og síðar átti Ockham eftir að hafa mikil áhrif á skólaspeki miðalda og þá sér í lagi með tilliti til guðfræðinnar en um guðfræði og fátækt krists er töluvert rætt í Nafni rósarinnar. Þó sumum kunni að finna það langsótt má hugsa sér að í þessum kenningum megi finna þann hugmyndafræðilega og heimspekilega bakgrunn sem að nafni bókarinnar er, enda Eco fróðari en flestir um miðaldafræði Evrópu.

Önnur útskýring sem gengur nær eiginlegum söguþræði bókarinnar er sú að þegar Adso lætur þessi orð falla í niðurlagi bókarinnar, þá sé hann að vísa til stúlkunnar sem hann verður ástfanginn af í klaustrinu og er að lokum pyntuð og brennd fyrir galdra án þess að Adso lærði nokkurn tímann nafn hennar. Þessu til stuðnings segir vinsæl þjóðsaga á miðöldum frá því að fyrir kraftaverk hafi fyrstu rósirnar sprottið í Betlehem eftir að hrein og fögur mey var brennd á báli fyrir rangar sakir Þá má einnig geta þess að María mey var kölluð hin helga rós í kristni.

Athugasemdir

[Pálína Erna Ásgeirsdóttir, 25.7.2006 kl. 14:12]

Áhugaverð lesning Höskuldur, en það væri auðveldara að lesa hana ef þú myndir skipta henni niður í nokkur greinaskil;)

Ég hef ekki lesið bókina en sá myndina fyrir einhverjum árum síðan.Ég hef hins vegar fullan hug á að lesa þýðingu Thors Vilhjálms.

[snillingur-jón, 25.7.2006 kl. 15:18]

Hver hefur ekki lesið bókina? Bah! Þetta er rit sem maður sleppir ekki og bíður eftir myndinni. Fyrir utan frábæra þýðingu er að finna í bókinni einhverja alfyndnustu samfarasenu sem ég hef nokkru sinni rekist á. Mæli með að allir lesi sér til yndisauka blaðsíðurnar - já senan telur í blaðsíðum - þar sem auminginn Adso, að mig minnir, reynir með öllum mögulegum ráðum að leiða hugann að öðru en „stúlkunni“, sem hann hefur samfarir við.